Kepercayaan dan Kebudayaan Sabah dan Sarawak

Ahli Kumpulan
NOOR SAIDATUL IJA SHAHIRA BT ZULKEFLY (08DPI14F2034)
NUR ATHIRAH BT MOHD YAZID (08DPI14F2043)
IZLYN BT MOHD FARID (08DPI14F2044)
NUR HAZIERAH BT MAT HABEHA (08DPI14F2041)
AHMAD SHAH B MOHAIDEEN (08DPI14F2049)

TAJUK

ASPEK AGAMA DAN KEPERCAYAAN SERTA KEBUDAYAAN DAN ADAT RESAM MASYARAKAT PERIBUMI DI SABAH DAN SARAWAK

PROGRAM/SESI

DIPLOMA IN INTERNATIONAL BUSINESS/ DIS 14

JABATAN
JABATAN PERDAGANGAN

PENSYARAH
EN. NASHARUDIN B ZAINAL ABIDIN

MUQADDIMAH

Assalamualaikum w.b.t

Alhamdulillah, bersyukur ke hadrat Ilahi kerana atas limpah kurnia dari Nya, kami telah dapat menyelesaikan tugasan yang telah diberi dengan jayanya . Sekalung ucapan terima kasih kepada semua yang banyak membantu kami dalam mengumpul bahan dan maklumat.Seterusnya, tak lupa juga kepada pensyarah saya, Encik Nasharudin bin Zainal Abidin yang banyak memberi dorongan dan tunjuk ajar agar tugasan ini dapat dijalankan dengan sempurna.

Seperti tajuk tugasan yang telah diberikan iaitu ‘Agama dan kepercayaan serta kebudayaan dan adat resam masyarakat peribumi di Sabah dan Sarawak’ ,skop penulisan berkisarkan tentang agama dan kepercayaan yang dianuti oleh pelbagai kaum di Sabah dan Sarawak serta kebudayaan dan adat resam yang diamalkan oleh penduduk peribumi.

Kewujudan pelbagai suku kaum dan etnik di Malaysia menjadikan negara ini sebuah negara yang unik. Setiap kaum memiliki asas kebudayaan yang tersendiri seperti agama, kepercayaan , dan adat resam tersendiri.Kebudayaan pula diiktiraf oleh Kamus Dewan (2005) sebagai keseluruhan cara hidup yang merangkumi cara bertindak, berkelakuan dan berfikir serta segala hasil kegiatan dan penciptaan yang berupa kebendaan dan kerohanian sesuatu masyarakat.Adat resam pula ialah amalam turun-temurun nenek moyang.

Jadi, terdapat pelbagai kepercayaan dan kebudayaan di Sabah dan Sarawak yang boleh kita pelajari sebagai rakyat Malaysia. Sekian.

AGAMA DAN KEPERCAYAAN

SARAWAK

-Lebih kurang 28 kumpulan etnik peribumi.

-Kaum majoriti di Sarawak :

· Iban (Dayak Laut)

· Orang Melayu

· Orang Melanau

IBAN

AGAMA

-Pada era prakolonial, orang Iban tidak mempunyai agama yang tertentu.

-Mereka masih berpegang kepada ajaran animisme ,pegangan ini dipengaruhi oleh unsur-unsur yang dibawa oleh fahaman Hindu-Buddha.

-Sebahagian besar orang Iban beragama Kristian selepas kedatangan Barat.

Kepercayaan

Dalam Kepercayaan Iban, mereka berpegang kepada adat yang diwarisi turun temurun dan ditulis di dalam 'Papan Turai' oleh 'Tuai raban bansa' dengan berpandukan nasihat 'Beliau' dan'Lemambang'. Contohnya :

· hendak membuka penempatan dan mendirikan rumah, kawasan tanah yang hendak didirikan rumah tersebut hendaklah disemak terlebih dahulu.

· percaya pada petanda-petanda lain seperti bunyi burung ketupung dan burung beragai.Bunyi yang dikeluarkan oleh binatang-binatang ini adalah petunjuk dan alamat untukmenentukan kesesuaian tapak.

-Semua petanda akan ditafsirkan oleh 'Beliau' atau 'Manang' bagi mematuhi adat supaya tidak mendatangkan malapetaka.

-Mimpi merupakan salah satu sumber alamat tetang sesuatu yang bakal terjadi di masa akan datang dan diterjemah oleh Beliau dan Manang.

- Bagi menghidar alamat yang bolehmendatangkan malapetaka, biasanya upacara 'Ngintu Burung' dan 'belian' akan dijalankanmengikut 'Adat' yang dirujuk kepada Tuai raban bangsa.

-Orang Iban berpegang kuat kepada kepercayaan tradisional mereka.

-Misalnya, upacara ‘miring’ (jampi serapah) tujuan menolak bala.

-Masyarakat Iban juga sangat patuh kepada pantang larang (mali) yang diwarisi nenek moyang mereka.

· ‘mali abu’ : petani Iban percaya bahawa labu tidak boleh ditanam atau dibawa masuk ke dalam ladang mereka. Jika labu ditemui , maka labu itu harus segera dikeluarkan dan tapak penemuan perlu dilumur dengan darah babi atau ayam.

-Sekiranya melanggar pantang larang, bermakna mereka akan menerima bencana atau malapetaka.

-Kepercayaan lain berdasarkan tafsiran mimpi.

· Sesuatu aktiviti boleh dibatalkan sekiranya mereka mendapat mimpi yang tidak baik pada malam sebelumnya.

-aktiviti harian sangat dipengaruhi oleh mimpi mereka.

-Pantang larang oleh ibu mengandung dan suami yang dipercayai oleh masyarakat kaum iban:

· Mereka dilarang menggali parit di kawasan padi atau di mana-mana sahaja.

· Mereka dilarang memotong pokok yang menjalar di atas tanah, kerana dibimbangi akan menghalang pendarahan yang berterusan semasa melahirkan anak.

· Wanita yang mengandung dilarang menuang minyak ke atas tapak tangan untuk disapu pada rambut supaya bayi yang bakal lahir tidak akan bernanah.

· Kedua suami isteri tidak boleh mengetuk telur menggunakan pisau atau kayu keranadikhuatiri bayi itu akan cacat penglihatan.

· Mereka tidak boleh menanam pokok pisang supaya si bayi tidak berkepala besar.

· Mereka tidak boleh memikul batu-bata tajam di dalam raga kerana dikhuatiri bayi akan lumpuh.

· Mereka tidak boleh membawa kura-kura ke dalam bilik supaya bayi tidak tersekat didalam rahim semasa dilahirkan.

MELAYU

AGAMA

-Mereka berpegang kepada ajaran Islam.

· Agama ini membentuk ciri-ciri perkampungan mereka seperti bersatu padu, bertatasusila, bertanggungjawabterhadap kebajikan seluruh komuniti dan sebagainya.

-Terdapat masjid yang menjadi pusat segala kegiatan keagamaan , selain bersembahyang.

-Madrasah turut berperanan sebagai pusat kegiatan Islam selain masjid.

KEPERCAYAAN

-Masyarakat Melayu juga percaya kepada pantang larang tertentu.

-Antara contohnya :

1. anak gadis tidak boleh menyanyi di dapur kerana bimbang akan bersuamikan orang tua.

2. Wanita mengandung ditegah keluar rumah pada waktu senja kerana bimbang anak yang dikandung akan hilang diambil makhluk-makhluk ghaib.

3. Apabila ingin masuk ke dalam hutan, sama ada untuk mencari hasil hutan, berburu dan sebagainya. Akan diambil sedikit tanah dan diletakkan di dahi supaya tidak ‘diganggu’ oleh kuasa jahat atau binatang-binatang apabila berada di dalam hutan. Petua ini disertakan dengan memberi salam, selawat ke atas nabi Muhammad dan bacaan alFatihah.

4. Amalan meletakkan daun di telinga perlu dilakukan apabila terdapatnya hujan panas. Menurut golongan ini, apabila daun diletakkan di telinga, dipercayai makhluk halus tidak akan mengganggu mereka kerana barangsiapa yang meletakkan rumput ditelinga akan kelihatan seperti semak samun yang menghijau.

5. terdapat juga keluarga ditegah menanam ciku kerana akan menyebabkan kematian ahli keluarganya

6. Tidak digalakkan bangun tidur apabila matahari sudah meninggi kerana menurut kepercayaan orangtua wanita itu akan cepat tua dari usianya.

-Pantang larang ini diamalkan bertujuan memelihara keharmonian kaum dan kampung seluruhnya.

MELANAU

AGAMA

-Pada asalnya mereka merupakan pagan ( tidak mempunyai pegangan agama)

· Menurut Kamus Dewan,’pagan’ bermaksud orang yang tidak percaya pada sebarang agama utama seperti Islam, Kristian, Yahudi dan sebagainya.

-Orang Melanau percaya hantu tertentu menyebabkan penyakit.

-Hantu yang menyebabkan sakit perut dan kejang, hantu langit membawa sakit kepala dan demam, hantu gurun mendatangkan bengkak kaki dan lenguh sendi tangan.

-Tetapi ,ekoran pemerintahan Kesultanan Brunei dan kemudian keluarga Brooke, ramai antara mereka beralih kepada agama Islam dan Kristian.

KEPERCAYAAN

-Masyarakat Malanau mempunyai kepercayaan terhadap kuasa ghaib dan kuasa luar biasa sebelum memeluk Islam.

-Mereka percaya dunia mempunyai 3 lapisan yang terdapat unsur baik dan jahat,iaitu

· Atas

· Pertengahan

· Bawah

-Kuasa-kuasa ghaib yang menjaga ketiga-tiga lapisan ini tidak boleh diganggu kerana gangguan terhadap mereka boleh menyebabkan masyarakat Melanau ditimpa penyakit atau kesusahan.

-Makhluk-makhluk halus ini dikenali sebagai ipok , amow , tow , dan during.

-Khidmat dukun atau bomoh digunakan sekiranya makhluk halus marah untuk memujuknya.

-Namun, kepercayaan terhadap kuasa halus kian berkurangan ekoran pemodenan dan anutan Islam.

SABAH

-Sabah mempunyai lebih dari daripada 32 suku kaum.

-Antara masyarakat yang terbesar ialah masyarakat Kadazan-Dusun dan Bajau.

KADAZAN-DUSUN

AGAMA

-Mereka memegang kepada kepercayaan anismisme.

-anismisme bermaksud kepercayaan bahawa setiap benda mempunyai semangat (roh).

-sebahagian kecil dari mereka telah memeluk agama Islam dan Kristian.

-Di kawasan pendalaman , ramai lagi yang masih pagan.

-Bagi masyarakat kadazandusun, Tuhan ialah "Kinorohingan" yang bersemayam di dunia lain.

-Mengikut kepercayaan kaum kadazandusun, Kinorohingan merupakan tuhan di mana mereka meminta sesuatu seperti keselamatan dan perlindungan dari sebarang penyakit

-Kinorohingan juga dapat menghalang pengaruh kuasa ghaib seperti "Roogon" atau syaitan.

-Masyarakat kadazandusun mempercayai bahawa roh orang mati akan pergi ke Gunung Kinabalu dan apabila tiba masanya roh itu akan pergi ke syurga atau neraka.

KEPERCAYAAN

-Masyarakat kadazan-dusun percaya bahawa kepda pantang larang dan tafsiran mimpi.

-mimpi yang buruk boleh mempengaruhi sebarang keputusan dalam kehidupan mereka.

-mereka juga mempunyai upacara keamatan iaitu setiap tahun selepas menuai padi, masyarakat kadazandusun mengadakan upacara "Magavau" .

· upacara kesyukuran bagi menghormati semangat padi.

-upacara ini dilakukan oleh Bobohizan(bomoh perempuan).

-mereka juga mempunyai upacara halau penyakit yang dipanggil ‘popodulik’.

-selain itu , jika belakunya kematian pada hari hujan mereka berpendapat bahawa si mati akan menangis di alam lain dan jika belakunya kematian pada hari panas mereka berpendapat sebaliknya.

BAJAU

AGAMA

-Pada tahun 1950-an menunjukkan hampir 75% masyarakat Bajau memeluk Islam lantaran peranan yang dimainkan oleh Kesultanan Brunei.

-Hampir semua di kalangan mereka beragama islam.

-mereka mengamalkan upacara agama seperti, berkhatan , akad nikah, khatam al-Quran, dan lain-lain.

KEPERCAYAAN

-Mereka juga percaya kepada jin, iaitu sejenis makhluk yang dianggap mempunyai kuasa luar biasa.

-selain itu, mereka juga percaya kepada konsep ‘tulah’ iaitu malapetaka yang ditimpa apabila melanggar adat atau peraturan.

-biarpun begitu, kepercayaan begini semakin pupus.

KEBUDAYAAN DAN ADAT RESAM

SARAWAK

-Bagi masyarakat Iban, terdapat sejenis budaya yang popular dipanggil perburuan kepala (head hunting)

· seorang lelaki akan memburu kepala untuk ditunjukkan kepada keluarga bakal mertuanya ataupun sebagai lambing kepahlawanan mereka.

-Kini, amalan ini sudah tidak diamalkan lagi.

-masyarakat Iban mengamalkan konsep muafakat yang dipanggil ‘utai basai gagamit’ (tidak ada masalah besar yang tidak boleh diatasi)

-Secara tradisi pula, masyarakat Iban tinggal di rumah panjang.

· Rumah ini didiami oleh beberapa buah keluarga .

· Rumah panjang terbahagi kepada beberapa buah bilik.

· Setiap bilik dihuni oleh sebuah keluarga yang biasanya keluarga asas.

-rumah panjang suku Kelabit tidak mempunyai bilik untuk keluarga, cuma terdapat bilik yang memisahkan ruang sebelah luar dan sebelah dalam.

-bagi rumah orang Iban, di sebelah belakang bilik ialah tempat makan dan dapur.

-jika terdapat keramaian , makanan dihidang di beranda(ruai).

-di sebelah luar bilik juga terdapat ruang yang dipanggil ‘panggan’ iaitu tempat tidur orang bujang dan tetamu lelaki.

-di bawah rumah , tempat ternakan binatang seperti ayam dan babi.

-masyarakat Iban mempunyai upacara-upacara khas dalam adat kematian.

· Upacara tersebut melibatkan seluruh ahli keluarga panjang dan perundingan dengan tuai rumah (ketua rumah).

-Dalam kelahiran pula , masyarakat Iban memasukkan garam ke dalam mulut bayi yang baru dilahirkan.

-proses ini dinamakan ‘ngetup garam’

-sementara ibunya akan melalui proses ‘bekindu’ ataupun berdiang di unggun api selama 41 hari dan 41 malam.

-Dari segi kesenian, masyarakat Sarawak banyak menghasilkan kraf tangan seperti anyaman , kain selimut, bakul daripada rotan.

-masyarakat Malanau aktif menghasilkan kraf tangan seperti bakul,tikar,perangkap ikan, tudung saji disamping menghasikan ukiran kayu dan perahu.

-masyarakat Sarawak terkenal dengan tenunan kain pandaknya yang dikenali ‘Pua kumbu’

-Jenis-jenis tarian pula ialah:

· Ngajat

· Bepencaha

· Berkuntau

· Main kerichap

· Main chekak

-orang Bidayuh mengamalkan tarian ‘Datun Julut’.

· Tarian ini ditarikan dengan lemah gemalai oleh pemuda-pemudi dengan iringan muzik.

-kaum Iban terkenal dengan tarian perang yang dikenali ‘ngajat bunuh’.

· Tarian ini melambangkan unsur kebudayaan mereka gagah berani menentang sebarang bentuk penjajahan.

SABAH

-Dalam tradisi masyarakat Kadazan-Dusun, mereka mengamalkan berbagai-bagai kebudayaan dan adat resam.

-Misalnya, apabila berlaku kematian,proses pengebumian melibatkan semua masyarakat .

-Unggun api dihidupkan untuk menghalau hantu dan roh-roh jahat.

-wujud beberapa konsep iaitu :

· ‘mihad’ : menangisi mayat

· ‘memojuk’ : memandikan mayat

· ‘menguman’ : menghias dan mendandan mayat

· ‘lobong’ : kubur

· ‘panukup’ : kenduri

-Bagi kelahiran,proses memberi nama bayi juga melibatkan perbincangan ahli keluarga dengan jiran.

-adat ‘mituhun’ pula menjejakkan kaki bayi ke tanah.

-Dalam kehidupan masyarakat Bajau, terdapat 4 kategori norma dan nilai iaitu hubungan lelaki dan perempuan, pertunangan, perkahwinan dan perceraian.

-masyarakat Kadazan-Dusun juga menghasilkan kraf tangan seperti:

· Tudung terendak

· Perangkap binatang daripada buluh

· Perangkap tikus

· Perangkap tupai

· Perangkap burung

KAUM KADAZAN

Terdapat beberapa adat yang dilakukan ketika berlakunya sesuatu kematian di kalangan masyarakat Kadazan. Antaranya ialah memberitahu, berjaga-jaga dan moginupus.

· Memberitahu

Apabila salah seorang di kalangan masyarakat Kadazan meninggal dunia, semua penduduk kampung akan diberitahu tentang kematian tersebut. Ini penting kerana setiap ahli masyarakat perlu bekerjasama supaya kesedihan tidak hanya dialami oleh keluarga si mati.

· Berjaga-jaga

Selepas dimandikan dan seluruh badan dilap, mayat tersebut akan dipakaikan dengan pakaian yang indah-indah dan kemudian direnjiskan dengan air wangi. Sekiranya semasa hidup si mati menghisap rokok, ahli keluarga akan memasukkan rokok ke dalam mulut si mati supaya tidak kempunan.

· Moginupus

Moginupus adalah bahasa Kadazan yang bermaksud simpati terhadap si mati. Ahli keluarga, saudara mara dan sahabat handai akan menangis sekuat hati sebagai menunjukkan simpati terhadap si mati.

PENGEBUMIAN

Pada umumnya masyarakat Kadazan akan mengusung mayat dengan menggunakan keranda atau tajau. Oleh itu mayat terlebih dahulu dimasukkan ke dalam kain yang dibungkus dan diikat pada sebatang kayu untuk memudahkan orang ramai mengangkat mayat tersebut. Usungan mayat itu seringkali disertakan dengan paluan gong, gendang, letupan mercun atau senapang. Apabila tiba di kubur, mayat itu dijampi oleh seorang tua yang dikhaskan menunggu di liang kubur. Liang itu disapu dengan daun pinang hijau untuk mengelakkan semangat orang ramai yang mengikut ke kubur itu tinggal di liang tersebut. Kemudian mayat diletakkan di dalam liang dan sebatang kayu beringin dicacakkan di atas pusat mayat. Selepas itu barulah mayat dikambus dengan tanah. Tujuan berbuat demikian untuk mengetahui adakah si mati ingat pada keluarganya atau tidak. Kalau kayu itu bertunas bererti dia masih ingat pada keluarganya tetapi jika tidak, si mati dianggap sudah melupai mereka yang masih hidup. Setelah itu sebuah pondok kecil beratap daun atau zink dan berdinding papan yang penuh dengan ukiran yang cantik akan didirikan di tengah-tengah kawasan perkuburan. Di tengah-tengah pondok pula diletakkan beberapa jenis kain dan pakaian, cekapa yang berisi dengan sirih pinang, rokok dan sebagainya mengikut kemampuan dan kegemaran si mati semasa hidup.

Jenis – Jenis tarian di Sabah

Negeri Sabah yang mempunyai banyak suku kaum atau etnik sudah tentu mempunyai banyak budaya tradisi bagi suku kaum tersebut, seperti dari segi tarian tradisional. Jadi di sini aku

kongsilah sikit antara beberapa tarian tradisional etnik di Sabah.

Tarian Sumazau

Tarian Sumazau merupakan tarian tradisi rakyat Sabah yang begitu terkenal di Sabah dan di seluruh Malaysia. Ia merupakan tarian tradisi bagi suku kaum Kadazandusun yang sering dipersembahkan pada Tadau Kaamatan yang bermaksud Hari Penuaian yang dirayakan di negeri Sabah pada setiap bulan Mei. Tarian ini biasanya ditarikan oleh lelaki dan perempuan dengan memakai pakaian tradisional mereka. Tarian ini dimainkan dengan iringan paluan gong. Tempoh dan rentak pukulan gong Sumazau adalah berbeza-beza mengikut daerah.

Tarian Magunatip

Tarian Magunatip adalah sejenis tarian tradisi masyarakat beberapa suku kaum Murut di pedalaman Sabah. Penari magunatip memerlukan kemahiran dan ketangkasan yang baik untuk menari melintasi buluh yang dipukul serentak untuk menghasilkan bunyi dan irama tarian tersebut. Biasanya tarian ini tidak memerlukan iringan muzik oleh kerana bunyi buluh itu yang dilagakan akan menimbulkan bunyi yang kuat serta rentak dan irama yang menarik.

Tarian adai – adai

Tarian Adai-adai merupakan tarian traditional bagi suku kaum Brunei. Tarian Adai-adai ini biasanya ditarikan oleh pasangan empat lelaki dan empat perempuan, diiringi oleh pukulan rebana dan gambus serta nyanyian.

Tarian Limbai

Tarian Limbai merupakan satu tarian tradisional suku kaum Bajau, Sabah.

Tarian Limbai biasanya ditarikan ketika menyambut ketibaan pengantin lelaki yang diarak ke rumah pengantin perempuan.

Tarian Lansaran

Tarian Lansaran merupakan tarian traditional suku kaum Murut. Di atasnya tarian lansaran dilakukan oleh kumpulan penari lelaki dan perempuan dengan pakaian tradisional warna hitam dan hiasan manik-manik yang berwarna-warni.

PERKAHWINAN

Dalam melakukan majlis perkahwinan, masyarakat Bajau berpegang kepada pantang larang kaumnya. Penetapan hari perkahwinan perlulah dielakkan daripada hari Rabu dan Ahad. Ini kerana kedua-dua hari ini dianggap kurang bak untuk upacara tersebut. Jika ada yang melanggar pantang ini, pengantin akan jatuh sakit dan tidak akan mendapat rezeki yang baik. Pada kebiasaannya, mereka akan memilih hari ke-14 atau 15 mengikut kalendar Islam, kerana dipercayai ketika itu cahaya bulan terang dan rezeki pengantin baru itu akan menjadi murah.

Bagi kaum Bajau mereka lebih mempercayai perkahwinan yang bersifat monogami daripada poligami. Dalam perkahwinan Bajau, kebanyakan perkahwinan berlaku antara kaum kerabat (saudara-mara) mereka sendiri. Hal ini kerana mereka amat percaya bahawa perkahwinan sesama kaum kerabat sendiri lebih menjamin perkembangan zuriat mereka.

Perkahwinan Bajau tidak pernah melarang perkahwinan dengan orang luar dari kerabat mereka, namun mereka lebih cenderung untuk berkahwin dengan kaum kerabat (yang jauh) sendiri. Pun begitu, mereka tidak boleh mengahwini mereka yang mempunyai ikatan akrab atau muhrim. Jika perkahwinan berlaku dengan muhrim sendiri, maka perkahwinan itu dianggap sumbang dan panas serta akan mendatangkan sial.

Masyarakat Bajau amat teliti dengan perlaksanaan sesuatu majlis perkahwinan. Mereka percaya bahawa perkahwinan tidak boleh dilakukan dengan sambil lewa, sebaliknya dilaksanakan dengan tuntutan adat dan agama. Suatu ketika dahulu, majlis perkahwinan Bajau berlangsung selama satu hari, satu malam. Sebaliknya pada ketika ini, majlis berlangsung selama 2 hari 1 malam.

RUMUSAN

Secara keseluruhan telah digambarkan bagaimana setiap kaum utama sama ada di Tanah Melayu mahupun di Sabah dan Sarawak mempunyai identity dan pengelompokan masing-masing. Pada peringkat awal percampuran antara kaum ini amat sukar untuk berlaku lantaran taburan petempatan mereka yang berbeza sama sekali. Amalan budaya dan agama mereka juga berbeza-beza. Fenomena ini menyebabkan hampir tiada perpaduan yang dapat dikecapi di dalam Negara dalam tempoh penjajahan ini. Namun begitu, selepas kemerdekaan, kerajaan telah melaksanakan berbagai-bagai dasar dan program bagi memastikan perpaduan boleh wujud antara berbilang-bilang kaum ini.

Kita sebagai rakyat Malaysia yang berbilang kaum haruslah tahu tentang agama dan kepercayaan serta kebudayaan adab resam kaum sabah dan Sarawak walaupun berada di Semenanjung Malaysia. Semoga adab resam dan kebudayaan masyarakat Sabah dan Sarawak dan tidak lupa juga kaum lain dikekalkan dan diamalkan oleh generasi sekarang.

RUJUKAN

1. MARDIANA,HASNAH.2000.PENGAJIAN MALAYSIA.PENERBIT FAJAR BAKTI SDN.BHD.